Η ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΕΝΟΣ ΠΡΩΤΟΝΙΟΥ

 

Το όνομά μου είναι Πρωτόνιο. Θα σας διηγηθώ την ιστορία της ζωής μου. Και όχι μόνον αυτή. Σαν άλλος Οδυσσέας «ος μάλα πολλά πλάγχθη, επεί Τροίης ιερόν πτολίεθρον έπερσενֹ  πολλών δ’ ανθρώπων ίδεν άστεα, και νόον έγνω» (και όπως μεταφράζουν οι Καζαντζάκης και Κακριδής «που πλήθος διάβηκε τόπους, αφού πάτησε της Τροίας το κάστρο το άγιο, και πολιτείες πολλές εγνώρισε, πολλών βουλές ανθρώπων»), περιπλανιέμαι, όχι δέκα, αλλά πάνω από δέκα … δισεκατομμύρια χρόνια και πολλά έχουν ιδεί τα μάτια μου. Θα σας τα περιγράψω όλα αυτά.

Είμαι περίπου … 14 δισεκατομμυρίων ετών, και όμως είμαι … ακόμη νεαρός! Κάποτε άκουσα από φυσικούς να λένε ότι το προσδόκιμο της ζωής μου είναι γύρω στα 10³¹ χρόνια. Πόσο πολλά είναι; Να το πω αλλιώς: δεκάδες χιλιάδες δισεκατομμύρια δισεκατομμύρια δισεκατομμυρίων χρόνια. Έτσι τουλάχιστον ισχυρίζονται, όχι κάποιοι … γιατροί, αλλά κάποιοι θεωρητικοί φυσικοί σε μια πρόσφατη θεωρία τους, που προβλέπει ότι κάποτε θα διασπαστώ.

Να σας πω για τους γονείς μου. Ανήκουν στη γενιά των quark, όπως λέγεται, και, μη σας φανεί περίεργο, είναι όχι δύο, αλλά … τρεις! Έχω μία μαμά, που λέγεται down quark, αλλά δύο … μπαμπάδες, ονομαζόμενους up quark (οι φυσικοί, αυτό που εμείς λέμε ότι είναι γένους αρσενικού, συνηθίζουν να λένε ότι έχει θετικό φορτίο, όπως το up quark, και αντίστοιχα το θηλυκού γένους, αρνητικό φορτίο, όπως το down quark). Πέθαναν πολύ νέοι, μόλις με γέννησαν, καθώς ενώθηκαν μεταξύ τους (κάτι ανάλογο γίνεται, όπως έμαθα αργότερα, όταν ενώνονται τα γονίδια των γεννητικών κυττάρων του ανθρώπου, καθώς και των άλλων οργανισμών για να δώσουν την απαρχή του νέου όντος και έτσι τα γονίδια στα κύτταρά του προέρχονται τα μισά από τον πατέρα και τα άλλα μισά από την μητέρα). Δεν πρόλαβαν να ζήσουν καλά – καλά ούτε ένα … δευτερόλεπτο και πέθαναν την εποχή που το Σύμπαν είχε ηλικία μικρότερη από ένα δευτερόλεπτο, δηλ. ελάχιστα μετά το Big Bang, την περίφημη Μεγάλη Έκρηξη που δημιούργησε το Σύμπαν. Για τους μακρινότερους προγόνους μου δεν ξέρω τίποτε, αλλά ούτε και οι καλύτεροι αστροφυσικοί. Τα ίχνη τους χάνονται στα βάθη, όχι των αιώνων, αλλά των … κλασμάτων του δευτερολέπτου μετά το Big Bang (πιθανόν στα 10^-43 s). Τελευταία άκουσα ότι οι φυσικοί κάνουν ένα τεράστιο πείραμα στο CERN (Ευρωπαϊκός Οργανισμός Πυρηνικών Ερευνών), το μεγαλύτερο κέντρο για τη Φυσική στοιχειωδών σωματιδίων στον κόσμο, που είναι κοντά στη Γενεύη, προσδοκώντας να μάθουν περισσότερα.

 

*

 

Είμαστε πάρα πολλά αδέλφια, που μοιάζουμε καταπληκτικά, σα δυό σταγόνες νερό, που λένε, ή καλύτερα σαν τα δίδυμα, ώστε δεν μπορεί κανείς να μας ξεχωρίσει. Πόσα; Ούτε και ‘γω ξέρω. Πάντως το δισεκατομμύριο είναι ένα τίποτε. Δεν ξέρω αν υπάρχει αριθμός που να το εκφράζει.

Έχω και ξαδέλφια, που τα λένε Νετρόνια. Έχουμε την ίδια περίπου ηλικία. Την εποχή που γεννηθήκαμε, τα νετρόνια ήταν πολύ λιγότερα από μας, τα πρωτόνια. Αυτά έχουν δύο μαμάδες (up quark) και ένα μπαμπά (up quark). Βλέπετε, οι γενάρχες εμάς των σωματιδίων, όπως μας αποκαλούν οι άνθρωποι, είναι τα quark up και down -ότι είναι γι’ αυτούς οι πρωτόπλαστοι, ο Αδάμ και η Εύα. Πολύ λίγα από τα μέλη της οικογένειάς μας γεννήθηκαν αργότερα, όταν γινόταν πυρηνικές αντιδράσεις. Ακόμη να σας πω ότι έχω και μια δίδυμη αδελφή που λέγεται Αντιπρωτόνιο. Είναι κορίτσι (οι φυσικοί λένε ότι έχει αρνητικό ηλεκτρικό φορτίο), ενώ εμείς τα πρωτόνια είμαστε αγόρια (οι φυσικοί λένε ότι έχουμε θετικό ηλεκτρικό φορτίο). Εκτός όμως από το φύλο, μοιάζουμε καταπληκτικά με τις αδελφές μας. Όμως αυτές είναι ελάχιστες και ζουν κλάσματα του δευτερολέπτου. Οι φυσικοί λένε ότι αποτελούμε ζεύγος ύλης - αντιύλης.

 

*

 

Όταν είμαστε ακόμη βρέφη, ηλικίας λίγων λεπτών, μερικά αδέλφια μου και ξαδέλφια μου ενώθηκαν σε παρέες. Οι πιο πολλές είναι αυτές που έχουν το όνομα πυρήνες ηλίου και αποτελούνται από δύο πρωτόνια και δύο νετρόνια. Τα περισσότερα όμως αδέλφια μου, όπως και ‘γω, είμαστε μοναχικά. Αυτό όμως δεν κράτησε πολύ. Στην παιδική ηλικία μου, όταν είμαστε μερικές … εκατοντάδες χιλιάδες ετών, αρχίσαμε να κάνουμε παρέα με κάτι μακρινότερους συγγενείς μας, τα ηλεκτρόνια. Αυτές τις νέες παρέες τις λένε άτομα. Τα περισσότερα ήταν ζευγάρια πρωτονίων – ηλεκτρονίων, με το όνομα άτομο υδρογόνου. Πολύ λιγότερα ήταν παρέες πυρήνα ηλίου με δύο ηλεκτρόνια, με το όνομα άτομο ηλίου. Εγώ ήμουν μέλος ενός ατόμου υδρογόνου.

Οι παρέες – άτομα πρώτα ζούσαμε μοναχικά, νομαδικά. Σιγά – σιγά όμως αρχίσαμε να συγκεντρωνόμαστε και να σχηματίζουμε χωριά, πόλεις, χώρες. Είμαστε τότε πολύ νεαροί, ηλικίας μόλις λίγων … εκατοντάδων εκατομμυρίων ετών. Τις πόλεις τις λένε άστρα και τις χώρες, όπου ανήκουν, γαλαξίες. Όπως οι άνθρωποι προτιμούν να πηγαίνουν εκεί που βρίσκονται και άλλοι άνθρωποι, και ‘μεις αρέσουμε να μαζευόμαστε ό,που υπάρχει πυκνότερη συγκέντρωση ατόμων, με αποτέλεσμα ο πληθυσμός της περιοχής και η πυκνότητα πληθυσμού να μεγαλώνουν όλο και πιο πολύ, σαν χιονοστιβάδα. Αυτήν τη τάση οι φυσικοί την λένε βαρυτική έλξη. 

Όταν οι πόλεις μας γίνανε πολύ πυκνοκατοικημένες η ζέστη μεγάλωνε και τότε τα ηλεκτρόνια άρχισαν να το σκάνε από την παρέα και να τριγυρίζουν ελεύθερα. Αυτό το λένε οι φυσικοί ιονισμό.

Να σας εξομολογηθώ και μια … αμαρτία, στην οποία εύκολα υποκύπτουμε εμείς τα πρωτόνια (καθώς και όλα τα σωματίδια με ίδιο είδος φορτίου). Δεν έχουμε φιλικές διαθέσεις μεταξύ μας, αντιπαθιόμαστε, για να μη πω εχθρευόμαστε, ώστε τείνουμε να απομακρυνόμαστε και να μη κάνουμε παρέα (οι φυσικοί λένε ότι έχοντας το ίδιο είδος ηλεκτρικού φορτίου (στην περίπτωσή μας θετικό) απωθούμαστε με ηλεκτρικές δυνάμεις). Τα πράγματα όμως αλλάζουν, όταν πλησιάζουμε πολύ κοντά. Αυτό γίνεται όταν έχουμε καύσωνα κάποιων … εκατομμυρίων βαθμών και η ενέργειά μας μεγαλώνει. Τότε ξυπνάει η αδελφική αγάπη και ξεχνάμε την προηγούμενη αντιπάθεια (οι φυσικοί λένε ότι εμφανίζεται μια ελκτική δύναμη που την ονομάζουν ισχυρή πυρηνική, πολύ ισχυρότερη της απωστικής ηλεκτρικής, οπότε την υπερνικά). Τότε κάνουμε παρέα, αποτελώντας ένα πυρήνα.

Ο μεγαλύτερος συνωστισμός υπήρχε στα κέντρα των πόλεων, τους πυρήνες των άστρων, όπως τους λέμε. Εκεί λοιπόν, καθώς η ζέστη ήταν αφόρητη, εμείς τα πρωτόνια, που είχαμε χάσει στο μεταξύ τους συντρόφους μας, τα ηλεκτρόνια, βρεθήκαμε τόσο κοντά μεταξύ μας, ώστε, όπως είχε συμβεί και στην βρεφική μας ηλικία, αρχίσαμε να κάνουμε παρέες τετραμελείς, αφού στο μεταξύ τα μισά πρωτόνια μεταμορφωθήκανε σε νετρόνια (το πώς, ας το αφήσουμε, είναι μεγάλη ιστορία˙ αν ενδιαφέρεστε, ρωτήστε τους επιστήμονες, ή διαβάστε κανένα βιβλίο Πυρηνικής Φυσικής), μ’ άλλα λόγια, κάναμε πυρήνες ηλίου. Μ’ αυτή τη διαδικασία, που οι φυσικοί την λένε σύντηξη υδρογόνου, παραγόταν τεράστια ποσότητα ενέργειας, η οποία, βγαίνοντας από τον πυρήνα του άστρου προς τα έξω, σκορπιζόταν στο διάστημα σαν ακτινοβολία, όπως π.χ. σε μια πόλη, όχι από τις μεγαλύτερες, που τη λένε Ήλιο, γνωστή σαν ηλιακή ακτινοβολία.

Στις μεγαλουπόλεις, που ο συνωστισμός στο κέντρο τους γινόταν όλο και πιο μεγάλος, γινόταν και άλλες διαδικασίες, πιο πολύπλοκες από την σύντηξη του υδρογόνου, που είχαν σαν αποτέλεσμα να δημιουργούνται μεγαλύτερες παρέες, με ονόματα όπως πυρήνας άνθρακα, οξυγόνου, σιδήρου κλπ. Σε κάποια φάση υπήρξε μια τάση αποκέντρωσης και τότε μεγάλωσε η έκταση της πόλης-αστέρι, τα φώτα της βγάζανε κόκκινο φως και γι’ αυτό της δόθηκε το όνομα ερυθρός γίγαντας.

Σε μια επόμενη φάση παραγόταν ασύλληπτα μεγάλη ποσότητα ενέργειας και τότε γινόταν στην μεγαλούπολη-αστέρι, που οι αστρονόμοι την αποκαλούν τότε supernova, μια τεράστια έκρηξη (η ατομική βόμβα που φτιάξανε οι άνθρωποι είναι ένα σπίρτο μπροστά της), η πόλη διαλυόταν και οι παρέες – πυρήνες μετακομίζανε στο γύρω διάστημα, εποικώντας αραιοκατοικημένες περιοχές τεραστίων διαστάσεων, που τις λένε νεφελώματα. Πάλι όμως εκδηλωνόταν η τάση για πλησίασμα και έτσι δημιουργούνταν νέες πόλεις-άστρα.

Εγώ αρχικά βρέθηκα σε μια από τις πιο παλαιές μεγαλουπόλεις να κάνω παρέα με ένα αδελφάκι μου και δύο ξαδέλφια μου νετρόνια, να είμαι δηλ. μέλος ενός πυρήνα ηλίου και αργότερα ενός πυρήνα άνθρακα. Τότε είμαστε έξι πρωτόνια και έξι νετρόνια. Όταν διαλύθηκε η πόλη μας, μετά μια τεράστια έκρηξη supernova, μετακόμισα μαζί με την παρέα-πυρήνας άνθρακα σε ένα νεφέλωμα, που έδωσε τελικά νέες πόλεις-άστρα (που τις λέμε δεύτερης γενιάς) που αναδύθηκαν από τα συντρίμμια παλαιότερων, μια από τις οποίες ήταν αυτή που προανέφερα, που είχε το όνομα Ήλιος, όπου και εγκαταστάθηκα τελικά. Ήταν μια πόλη μεσαίου μεγέθους. Όμως τώρα δεν κατοικούσα στο κέντρο της πόλης, αλλά σε ένα προάστιο, που λεγότανε Γη, ένα από τα εννιά (ή κατά άλλους 8, μη συμπεριλαμβάνοντας τον Πλούτωνα) μεγαλύτερα, που τα αποκαλούσαν πλανήτες. Το μεγαλύτερο λεγόταν Δίας και ήταν πιο απομακρυσμένο προάστιο απ’ ότι η Γη. Υπήρχαν μικρά χωριά κοντά σε μερικά προάστια, που τα λέγανε δορυφόρους. Σε μας ήταν κοντά ένα, με το όνομα Σελήνη.

Αρχικά κατοικούσα στις παρυφές του προαστίου. Η περιοχή αυτή λεγόταν ατμόσφαιρα και ήταν πιο αραιοκατοικημένη. Όταν πρωτοεγκαταστάθηκα στη Γη ήμουν περίπου εννέα δισεκατομμυρίων ετών. Αλλιώς, αυτό συνέβη περίπου πριν πέντε δισεκατομμύρια χρόνια από σήμερα.

Ξέχασα να σας πω ότι μετά την τρομερή έκρηξη που προανέφερα, καθώς περιπλανιόμουν στο νεφέλωμα, η παρέα μεγάλωσε, με την προσχώρηση έξι ηλεκτρονίων, που όμως δεν ήταν τόσο κοντά μου, όπως τα πρωτόνια και τα νετρόνια, και γύριζαν γύρω μας. Η μεγαλωμένη αυτή παρέα είχε το όνομα άτομο άνθρακα. Το ίδιο είχε συμβεί και σε πολλούς μας γείτονες, ώστε υπήρχαν πολλά άτομα διαφόρων ειδών. Πιο πολλά ήταν τα μικρότερα, κυρίως του υδρογόνου, ενώ τα πολύ μεγάλα ήταν πολύ σπάνια.

 

*

 

Καθώς περνούσαν τα χρόνια, η παρέα όλο και μεγάλωνε. Μικρές παρέες-άτομα ενωνόταν μεταξύ τους και σχημάτιζαν μεγαλύτερες, που οι επιστήμονες τις λένε μόρια. Εγώ, όταν είχα εγκατασταθεί στο προάστιο - Γη, βρέθηκα να είμαι μέλος της παρέας-μόριο που λεγότανε διοξείδιο του άνθρακα. Αποτελούνταν από ένα άτομο άνθρακα και δύο άτομα οξυγόνου. Αυτές οι νέες παρέες-μόρια δεν ήταν πάντα σταθερές. Πολλές φορές άλλαζαν τα μέλη τους. Θυμάμαι ότι κάποτε, στη διάρκεια μιας καταιγίδας με κεραυνούς, έγιναν τρομερές ανακατατάξεις στις παρέες (τις ανακατατάξεις αυτές οι χημικοί τις λένε χημικές αντιδράσεις). Τότε λοιπόν βρέθηκα και ‘γω σε μια πολύ μεγάλη παρέα-μόριο που οι χημικοί την λένε αμινοξύ. Περιείχε και άλλα άτομα, όπως αζώτου, υδρογόνου, οξυγόνου.

Όμως έτυχε να μετακομίσουμε, παρασυρόμενοι από τηνβροχή, από την ατμόσφαιρα λίγο πιο κάτω, σε μια περιοχή που λεγόταν θάλασσα και είχε πολλές παρέες-μόρια νερού.

Μετά πολλά χρόνια, δεν έχω καταλάβει καλά-καλά πώς έγινε, και βρέθηκα σαν μέλος μιας τεράστιας παρέας, που λεγότανε πρωτείνη. Αλλά και αυτή ήταν υποομάδα σε μια ακόμη πιο μεγάλη παρέα, που οι βιολόγοι την λένε μονοκύτταρο οργανισμό. Τόσο πολύπλοκη ήταν, που αδυνατώ να σας την περιγράψω. Πάντως η οργάνωσή της ήταν θαυμαστή και πολλά ενδιαφέροντα γεγονότα συμβαίνανε, που οι επιστήμονες τα περιγράφουν ως εκδήλωση ζωής. Καλύτερα μπορώ να σας περιγράψω την πρωτείνη. Ήταν σαν ένας τεράστιος σιδηρόδρομος, που τα βαγόνια του ήταν διάφορα αμινοξέα. Ή αλλιώς θα μπορούσα να παρομοιάσω την πρωτείνη με ένα κομπολόι με διάφορες χάντρες-αμινοξέα. Φανταστείτε όμως ότι το κομπολόι ήταν, όχι ευθύ ή κυκλικό, αλλά πολύ συνεστραμμένο, όπως αν το βάλετε στην χούφτα σας και το σφίξετε λίγο.

Μη φανταστείτε όμως ότι έμεινα πολύ σ’ αυτόν τον μονοκύτταρο οργανισμό. Πολύ συχνά μετακόμιζα. Η παρέα-μόριο συχνά διαλυόταν και σχηματιζόταν νέα. Η παρέα-άτομο άνθρακα όμως, όπου ήμουν μέλος, ήταν αχώριστη επί δισεκατομμύρια χρόνια. Το ίδιο συνέβαινε και με άλλα είδη ατόμων. Με εξαίρεση όμως λίγα ηλεκτρόνια, που πολλές φορές εγκατέλειπαν την παρέα, αλλά και ξαναγυρνούσαν ή πηγαίνανε σε άλλη παρέα. Οι χημικοί για την πρώτη περίπτωση μιλούν για οξείδωση και για την δεύτερη για αναγωγή. Παλαιότερα λέγανε ότι τα άτομα είναι άφθαρτα. Αυτό πράγματι συμβαίνει σε μια μεγάλη κατηγορία φαινομένων, που τα λένε χημικά. Μερικές φορές όμως το άτομο αλλάζει, πιο σωστά ο πυρήνας, στα λεγόμενα πυρηνικά φαινόμενα.

Δεν θυμάμαι και ‘γω πόσες φορές μετακόμισα. Πάντως συχνά κατοικούσα μέσα σε οργανισμούς, αλλά και στο γύρω περιβάλλον, στον αέρα, το έδαφος, την θάλασσα.

Με την πάροδο εκατομμυρίων ετών συνέβαινε ένα αξιοσημείωτο γεγονός: οι οργανισμοί, όπου έτυχε συχνά να κατοικήσω, γινόταν όλο και πιο πολύπλοκοι. Ενώ πρώτα ήταν μόνο μονοκύτταροι, πολύ μικροσκοπικοί, αργότερα εμφανίστηκαν και πολυκύτταροι, μεγαλύτεροι, όλο και πιο εξελιγμένοι, τελειοποιημένοι. Αυτό οι βιολόγοι το λένε εξέλιξη των ειδών. Λένε ότι οφείλεται στον ανταγωνισμό για τη επιβίωση (καθώς και στις μεταλλάξεις που γίνονται στο DNA των γονιδίων, καθώς άκουσα κάποτε κάποιους βιολόγους που μιλούσαν για το θέμα αυτό, αλλά να σας πω ότι δεν πολυκατάλαβα και πολλά πράγματαֹ  υποψιάζομαι όμως ότι και αυτοί έχουν πολλές απορίες ακόμη), κάτι ανάλογο με τους εξοπλισμούς, που με τον ανταγωνισμό τελειοποιούνται τα όπλα. Όποιοι ήταν καλύτερα προσαρμοσμένοι στο περιβάλλον τους, επιβιώνανε καλύτερα και αφήνανε απογόνους, γίνεται φυσική επιλογή, όπως λένε. Άκουσα ότι τις απόψεις αυτές υποστήριξε πριν δύο περίπου αιώνες ένας κύριος, ονόματι Δαρβίνος –και όμως πριν δυόμισι χιλιάδες χρόνια ο Αναξίμανδρος είχε εκφράσει τέτοιες ιδέες, που όμως ξεχάστηκαν- σε μια θεωρία του (αργότερα και άλλοι συμπληρώσανε τα σχετικά με την εξέλιξη των ειδών). Και λέω θεωρία, γιατί κανείς άνθρωπος δεν ζούσε εκατομμύρια χρόνια πριν, ώστε να δει το τι γίνεται. Αν μπορούσε όμως να με ρωτούσε εμένα, θα του έλεγα ότι εγώ όλα αυτά τα είδα με τα μάτια μου να συμβαίνουν στην μακροχρόνια ζωή μου. Πολλά χρόνια μετά άκουσα ότι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι δεν είναι μόνο ο ανταγωνισμός που παίζει ρόλο, αλλά και η συνεργασία.

Αυτοί οι οργανισμοί ήταν βασικά δύο ειδών. Το ένα είδος έχει το όνομα φυτά και το άλλο ζώα. Για την ακρίβεια, υπάρχει και ένα τρίτο είδος, των μυκήτων, που περιλαμβάνει τα μανιτάρια, αλλά και μικροσκοπικούς μύκητες, που δεν φαίνονται με το μάτι. Και ακόμη δύο κατηγορίες μονοκύτταρων όντων.

Πέρασα από πολλές «μετεμψυχώσεις», μετακομίζοντας από το ένα ζωντανό στο άλλο. Πολύ παλαιά, τέτοιες «κατοικίες» ήταν, όπως προανέφερα, μονοκύτταροι οργανισμοί, να το πούμε απλά, μικρόβια. Αργότερα υπήρχαν κάτι σαν μέδουσες και σπόγγοι. Πιο ύστερα, κάτι όντα σαν γαρίδες και διάφορα έντομα. Λέω «σαν» γιατί σήμερα δεν υπάρχουν ακριβώς όμοια, αλλά κάποιες παραλλαγές τους. Μετά κατασκευάστηκαν κατοικίες με γερό σκελετό, όχι … με μπετόν, αλλά με κόκαλα, που λεγόταν σπονδυλωτά. Πρώτα φτιάχτηκαν κατοικίες-ψάρια, μετά βατράχια και ερπετά και αργότερα πουλιά και θηλαστικά. Το τελευταίο και πιο εξελιγμένο μοντέλο κατοικίας μας ήταν ένα θηλαστικό, που το λένε άνθρωπο.

Θυμάμαι ότι κάποτε υπήρχαν κάτι τεράστια ερπετά, που τα λένε δεινοσαύρους, αλλά που σήμερα δεν υπάρχουν πια. Μου έτυχε να ταξιδέψω αρκετά όταν ήμουν μέσα σε ένα δεινόσαυρο. (Καλύτερα θα έπρεπε να λέω, αντί σπίτια, οχήματα-ζωντανά για τα ζώα, γιατί όλο και μετακινούνται). Γενικά, όταν ήμουν στα ζώα ζούσα νομαδική ζωή. Αντιθέτως, ήμουν μόνιμα εγκατεστημένος, όταν βρισκόμουν σε φυτά.

Τα παλαιά χρόνια υπήρχαν κάτι φυτά διαφορετικά από τα σημερινά, π.χ. τεράστιες φτέρες. Δεν υπήρχαν τότε φυτά που να κάνουν λουλούδια. Αργότερα εμφανίστηκαν πιο βελτιωμένα είδη φυτών, με άνθη. Τα πιο παλαιά μοντέλα τέτοιων φυτών είχαν άνθη μικρά και ασήμαντα στην εμφάνιση, όπως δέντρα σαν τα πεύκα, τα κωνοφόρα, ενώ πολλά νεώτερα είχαν εντυπωσιακά λουλούδια. Έτυχε να κατοικήσω σε πολλά  είδη φυτών, παλαιότερα και νεώτερα, μικρά και μεγάλα.Τελευταία ήμουν σε μια κατακόκκινη παπαρούνα σε ένα λιβάδι, μέχρι που βρέθηκα στο στομάχι ενός … γαϊδάρου, που την καταβρόχθησε!

Παρόλο που εμφανιζόταν με την πάροδο του χρόνου πιο εξελιγμένα μοντέλα ζώων και φυτών (π.χ. τα θηλαστικά, τα ανθοφόρα φυτά), δεν έπαψαν να υπάρχουν και τα παλαιότερα, π.χ. οι φτέρες, τα έντομα, και οι μονοκύτταροι οργανισμοί (τα μικρόβια όπως είπαμε πριν), αλλά με μορφές που όλο διαφοροποιούνταν. Τα τελευταία έχουν μια τρομερή ικανότητα να αλλάζουν γρήγορα μορφές. Πολλές φορές, στα εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια που πέρασαν, βρέθηκα και σε μικρόβια. Κάποτε μάλιστα προκαλέσαμε και μια τρομερή επιδημία. Κάποια άλλα όμως εξαφανίστηκαν, όπως οι δεινόσαυροι, που είπα πριν.

Θυμάμαι, μια από τις φορές που βρισκόμουν στην ατμόσφαιρα με την παρέα – μόριο διοξείδιο του άνθρακα, μας «ρούφηξε» κάτι, που το λέγανε φύλλο ενός φυτού, που είχε το όνομα ελιά. Όταν μπήκαμε μέσα, αντίκρισα ολόκληρο εργοστάσιο. Υπήρχαν κάτι μηχανήματα, που τα λέγανε χλωροπλάστες, είχαν πράσινο χρώμα, περιείχαν κάτι εξαρτήματα - μόρια χλωροφύλλης και δουλεύανε με ενέργεια που παίρνανε από τον Ήλιο. Εκεί συναντήσαμε παρέες – μόρια νερού. Μετά πολλές περιπέτειες, που είναι γνωστές με το όνομα φωτοσύνθεση, βρεθήκαμε να αποτελούμε μια αρκετά μεγάλη παρέα, που είχε το όνομα μόριο γλυκόζης. Αποτελούνταν από έξι άτομα άνθρακα, έξι οξυγόνου και δώδεκα υδρογόνου. Το μοναδικό απόβλητο του εργοστασίου ήταν ένα αέριο, το οξυγόνο, που έβγαινε στην ατμόσφαιρα. Όμως δεν την μόλυνε, γιατί γινόταν ανάρπαστο από τα ζώα για την αναπνοή τους και έτσι η ποσότητα του οξυγόνου στην ατμόσφαιρα έμενε σταθερή. Βλέπετε κάτι άχρηστο, για κάποιους άλλους μπορεί να είναι χρήσιμο, όπως από τα απόβλητα των ζώων, το διοξείδιο του άνθρακα, που χρειάζονται τα φυτά, καθώς και η κοπριά τους που έχει, όπως λένε, ουσίες χρήσιμες για αυτά και τις ρουφούν, διαλυμένες στο νερό, με τις ρίζες τους.

Οι περιπέτειες συνεχίστηκαν και καταλήξαμε να αποτελούμε μια τεράστια παρέα, που λεγόταν μόριο κυτταρίνης και ήταν σαν μια πολύ μακριά αλυσίδα, με κρίκους μόρια γλυκόζης. Το φυτό μεγάλωνε και βρεθήκαμε να αποτελούμε μέρος ενός νέου φύλλου.

Μετά συνέβη κάτι τρομερό. Μας … κατάπιε ένα ζώο. Ήταν ένα πρόβατο. Περάσαμε στο στομάχι του. Εκεί υπήρχαν κάτι άλλα μηχανήματα, που τα λένε ένζυμα, τα οποία σπάζανε την αλυσίδα, που σας είπα πριν, σε κομμάτια γλυκόζης. Αυτού του είδους τα ένζυμα (γιατί υπάρχουν πάρα πολλά είδη, που το καθένα έχει και μια «ειδικότητα») δεν υπάρχουν σ’ όλα τα ζώα, όπως, για παράδειγμα, στον άνθρωπο, γι’ αυτό δεν μπορεί να χωνέψει την κυτταρίνη και να τραφεί μ’ αυτήν, υπάρχουν όμως σε χορτοφάγα, όπως το πρόβατο, το άλογο. Για την ακρίβεια, αυτό γίνεται με τη βοήθεια κάποιων μικροργανισμών που φιλοξενούνται στο στομάχι τους.

Ακολούθησε μια περιπλάνηση μέσα στο σώμα του ζώου. Από το στομάχι του προχωρήσαμε στο έντερο, από όπου απορροφηθήκαμε και μετά βρεθήκαμε μέσα σε ένα κόκκινο ποτάμι, που κυκλοφορούσε στο σώμα του, που το λέγανε αίμα. Μας παρέσυρε το ρεύμα του αίματος μέσα σε σωλήνες, που τα λένε αγγεία. Τελικά φθάσαμε σε ένα από τα κύτταρα του σώματος του ζώου. Μπήκαμε μέσα, αφού περάσαμε τον φράχτη, που τον λέγανε κυτταρική μεμβράνη, από κάτι πύλες, όπου γινόταν αυστηρός έλεγχος αυτών που μπαινοβγαίνουν. Δεν επιτρεπόταν η είσοδος στον καθένα. Εμάς μας άφησαν να περάσουμε. (Οι βιολόγοι λένε ότι η κυτταρική μεμβράνη είναι εκλεκτικά διαπερατή). Μέσα εκεί υπήρχαν διάφορα εργοστάσια, κάποια από τα οποία ήταν σταθμοί παραγωγής ενέργειας και τα λέγανε μιτοχόνδρια, όπου η παρέα γλυκόζη έσπασε και χώρισε σε μικρότερα κομμάτια. Το κομμάτι που ήμουν εγώ ήταν πάλι ένα μόριο διοξειδίου του άνθρακα. Τώρα όμως, όχι μόνο χρειαζόταν ενέργεια, αλλά αντιθέτως παραγόταν ενέργεια. Η γλυκόζη, λένε, ότι είναι ένα πολύ καλό καύσιμο. Αυτή η καύση γίνεται με πολύ βραδύ ρυθμό και την λένε αναπνοή.

Άλλες περιπέτειες ακολούθησαν. Αφού βγήκαμε από το κύτταρο, μας παρέλαβαν κάτι οχήματα, που τα λέγανε αιμοσφαίρια και μας μετέφεραν με τη ροή του αίματος σε μια καμινάδα, που ξεκινούσε από ένα μέρος που λεγόταν πνεύμονας, από όπου ξαναγυρίσαμε πίσω στην ατμόσφαιρα. Οι επιστήμονες μιλούν για κύκλο του άνθρακα, όταν αναφέρονται σ’ αυτές τις περιπλανήσεις μας, που μετακομίζοντας σε φυτά, μετά σε ζώα ξαναγυρίζαμε στην προηγούμενη κατάσταση στην ατμόσφαιρα. Αυτός ο κύκλος επαναλαμβάνεται, με παραλλαγές, ξανά και ξανά. Υπάρχουν και άλλοι κύκλοι, όπως ο κύκλος του αζώτου. Βλέπετε, η φύση συνηθίζει να κάνει συχνά ανακύκλωση.

Άκουσα ότι κάποια άτομα άνθρακα που συναντήσαμε όταν είμαστε στο πρόβατο, μετά πολλές περιπέτειες, αποτελέσανε μια παρέα - μόριο πρωτείνης, που βρέθηκε τελικά μέσα σε ένα άσπρο υγρό που το λέγανε γάλα, το οποίο παίρνανε οι άνθρωποι από το πρόβατο και το πίνανε.

Θα σας διηγηθώ και άλλη μια περιπέτειά μου. Βρισκόμουν σε ένα μικροσκοπικό θαλάσσιο ζώο, και συγκεκριμένα στο «σπίτι» που έφτιαχνε για να προφυλαχθεί, γιατί το σώμα του ήτανε μαλακό. Πολλά τέτοια ζωάκια ζούσαν σε τροπικές περιοχές με θερμά νερά και σε μικρά βάθη και σχημάτιζαν ολόκληρες αποικίες. Το συγκρότημα των κατοικιών τους λεγότανε κοράλλι. Εκεί λοιπόν κατέληξε να βρεθεί το άτομο του άνθρακα όπου ήμουν μέλος, μαζί με τρία άτομα οξυγόνου και ένα ασβεστίου, αποτελώντας την παρέα – ανθρακικό ασβέστιο. Εκεί πληροφορήθηκα ότι τα μέλη - πρωτόνια του πυρήνα του ασβεστίου πρωτογνωρίστηκαν και αρχίσανε να κάνουν παρέα στην καρδιά ενός μεγάλου αστεριού, που όταν έσκασε και έγινε supernova, αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν στο διάστημα και μετά πολλές περιπέτειες βρεθήκανε μαζί μας. Λοιπόν, η νέα μας παρέα, μαζί με άλλες όμοιες, βρέθηκε να αποτελεί υλικό βράχων μέσα στην τροπική θάλασσα, που το λέγανε ασβεστόλιθο. Εκεί έμεινα πάρα πολλά χρόνια. Τότε και τι δεν είδαν τα μάτια μου! Γύρω κυκλοφορούσανε πλήθος πολύχρωμα ψάρια, με λαμπερά χρώματα και περίεργα σχέδια. Υπήρχαν θαλάσσιες ανεμώνες, πανέμορφες, που όμως δεν ήταν φυτά, αλλά ζώα, μέδουσες διαφόρων ειδών, όστρακα με όμορφα σχέδια. Στο μεταξύ συνέβησαν διάφορα περίεργα γεγονότα. Κάποτε τα ζωάκια πεθάνανε, αλλά έμεινε το σπίτι τους.

Από τον πυθμένα της θάλασσας όπου είμαστε, μετά τρομερές ανακατατάξεις, που τις λένε γεωλογικά φαινόμενα, ανυψωθήκαμε και βγήκαμε στην ξηρά. Βρεθήκαμε σε μια πλαγιά βουνού, που λέγανε ότι αποτελούνταν από ασβεστολιθικά πετρώματα. Εκεί μείναμε πάρα πολλά χρόνια. Κάποτε όμως ήρθαν άνθρωποι και άρχισαν να σκάβουν στο βουνό και να βγάζουν τον ασβεστόλιθο. Τον φόρτωσαν σε φορτηγό και τον πήγαν σε ένα εργοστάσιο. Εκεί υπήρχε ένα καμίνι, ασβεστοκάμινο το λέγανε, όπου η ζέστη ήταν φοβερή, έφθανε τους χίλιους βαθμούς. Τότε ο ασβεστόλίθος, που το επίσημο όνομά του είναι ανθρακικό ασβέστιο, άρχισε να σπάει σε δυό κομμάτια. Το ένα, όπου βρέθηκα εγώ, ήταν πάλι διοξείδιο του άνθρακα και το άλλο οξείδιο του ασβεστίου. Άκουσα ότι αυτό οι άνθρωποι το ενώσανε με νερό και φτιάξανε ασβέστη, που τον χρησιμοποιούσαν στην κατασκευή σπιτιών.

 

*

 

Εμείς τα πρωτόνια πολλές φορές κουβεντιάζουμε.

Θυμάμαι μια μέρα που βρισκόμουν στο μόριο της κυτταρίνης, που σας έλεγα πριν, είχαμε μια ενδιαφέρουσα κουβέντα με άλλα πρωτόνια που ήταν στη γειτονιά μας. Τα περισσότερα ήταν και αυτά μέλη ατόμων άνθρακα. Ξέρετε, οι παρέες – άτομα άνθρακα μας αρέσει να κάνουμε μια μεγαλύτερη παρέα. Πιανόμαστε χέρι -χέρι, όπως όταν χορεύουν ένα καλαματιανό και σχηματίζουμε έτσι κάτι σαν μακριά αλυσίδα, που οι χημικοί τη λένε ανθρακική αλυσίδα και είναι ο σκελετός, θα λέγαμε, ο οποίος συμπληρώνεται και από άλλα άτομα, για πολυάριθμα είδη μορίων οργανικών ενώσεων, όπως λέγονται, γιατί βρίσκονται κυρίως σε ζωντανούς οργανισμούς (όχι όμως όλοι). Παράδειγμα μικρής αλυσίδας είναι το μόριο της γλυκόζης που σας είχα προαναφέρει, παράδειγμα μεγάλης το μόριο της κυτταρίνης.

Που λέτε, τότε θυμηθήκαμε παλαιές μας ιστορίες. Θα σας διηγηθώ μερικές απ’ αυτές, που άκουσα από γείτονές μας. Μια μέρα λοιπόν ένα πρωτόνιο της διπλανής παρέας-άτομο άνθρακα μας εξιστόρησε τις περιπέτειές του:

«Πάρα πολλά χρόνια πριν, θα ‘τανε 300 εκατομμύρια,όλη η παρέα κατοικούσαμεσε ένα φυτό που έμοιαζε με τεράστια φτέρη σαν δένδρο, που φύτρωνε σε ένα πυκνό δάσος. Τότε συνέβησαν διάφορες γεωλογικές διαταράξεις, ώστε μετά πολλά χρόνια βρεθήκαμε όλοι οι κάτοικοι του δάσους καταπλακωμένοι μέσα στη γη, όπου η μεγάλη πίεση και θερμοκρασία, καθώς και η έλλειψη αέρα και η επίδραση βακτηριδίων είχε σαν αποτέλεσμα σιγά-σιγά (όχι απότομα, όπως σε πυρκαγιές) τα φυτά να γίνουν κάρβουνο, απανθρακώθηκαν όπως λέμε. Μείναμε εκεί εκατομμύρια χρόνια. Ώσπου, λίγες δεκαετίες πριν, οι άνθρωποι, κάτι ζώα, που υπάρχουν στη Γη, μόλις κάποιες χιλιάδες χρόνια, όχι από τα πιο δυνατά, αλλά με … διαβολικό μυαλό, που τα έκανε να νικούν μ’ αυτό και τα πιο δυνατά ζώα, φτιάξανε κάτι στοές και βγάζανε το κάρβουνο. Επειδή έβγαινε από τη Γη, το λέγανε γαιάνθρακα. Το μεταφέρανε σε εργοστάσια, όπου το καίγανε. Αυτό σημαίνει ότι η παρέα μας-άτομο άνθρακα κάναμε μια μεγαλύτερη παρέα με μόρια οξυγόνου από την ατμόσφαιρα, το διοξείδιο του άνθρακα, και ελευθερωθήκαμε στην ατμόσφαιρα. Ταυτόχρονα παραγόταν πολλή ενέργεια. Μ’ αυτήν κινούνταν τα μηχανήματα των εργοστασίων και των τραίνων της παλαιάς εποχής».

Ένας άλλος γείτονάς μας είχε μια παρόμοια ιστορία. Μας είπε:

«Και ‘γω, πάλι πριν εκατομμύρια χρόνια, κατοικούσα σε ένα μικροσκοπικό θαλάσσιο ζωάκι, που μαζί με πολλά άλλα είδη, αποτελούσαμε το λεγόμενο πλαγκτόν σε ένα παραθαλάσσιο τέναγος. Και σ’ αυτήν την περίπτωση ακολούθησαν γεωλογικές ανακατατάξεις και τελικά το πλαγκτόν βρέθηκε κι’ αυτό καταπλακωμένο μέσα στη γη, με παρόμοιες συνθήκες. Σ’ αυτή την περίπτωση όμως, το πλαγκτόν μεταμορφώθηκε σε ένα υγρό, που το λέγανε πετρέλαιο και που αποτελούνταν από μόρια με σκελετό αλυσίδας άνθρακα, που συμπληρωνόταν με άτομα υδρογόνου. Σ’ αυτό βοήθησε και η δράση κάποιων μικροβίων. Έτσι βρέθηκα να είμαι μέλος μιας μεγάλης παρέας, μόριο υδρογονάνθρακα όπως λέγεται. Αφού περάσανε δεκάδες ίσως και εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια, πριν λίγο καιρό, πάλι οι άνθρωποι, τα … σατανικά αυτά όντα (παρόλη την εξυπνάδα τους όμως, που μ’ αυτή κάνανε θαυμαστά πράγματα, όπως βλέπετε, κάνανε και πολέμους για το πετρέλαιο, το ξοδεύανε ασυλλόγιστα, μολύνανε το περιβάλλον με την υπερκατανάλωση) βάλανε σωλήνες μέσα στη γη και αντλούσανε το πετρέλαιο. Και αυτό το καίγανε, όπως και τον γαιάνθρακα για παραγωγή ενέργειας σε εργοστάσια, αλλά και σε κάτι περίεργα ζώα, που αντί να έχουν πόδια, είχαν τροχούς και, αντί να τρώνε χορτάρι, τρώγανε πετρέλαιο -αφού το είχανε προηγουμένως επεξεργαστεί σε ειδικά «μαγειρεία», που τα λέγανε διυλιστήρια και το κάνανε πιο «εύπεπτο», βενζίνη  το λέγανε- που είχαν το όνομα αυτοκίνητα.

»Έτσι, αφού μετά την καύση το μόριο του υδρογονάνθρακα μετατράπηκε σε μόριο διοξειδίου του άνθρακα, ελευθερωθήκαμε στην ατμόσφαιρα».

«Και ‘μεις περάσαμε από μια παρόμοια περιπέτεια», πετάχτηκε ένας της παρέας, λίγο παραπέρα. «Αλλά», συμπλήρωσε, «δεν κάψανε τον υδρογονάνθρακα, όπου βρισκόμασταν. Τον πήγανε σε κάτι άλλα εργοστάσια, όπου μετά πολλές περιπέτειες, τελικά βρεθήκαμε σε μια μεγάλη παρέα – μόριο πολυαιθυλενίου, που λένε ότι είναι είδος πλαστικού. Άλλοι σύντροφοι – μόρια υδρογονανθράκων βρέθηκαν να αποτελούν υφάσματα, άλλοι φάρμακα και ότι άλλο φανταστείτε».

Ένας άλλος της συντροφιάς συνέχισε την κουβέντα:

«Κάποτε κατοικούσα στον εγκέφαλο ενός αστρονόμου. Μια μέρα παρακολούθησα τη συζήτηση που έκανε με άλλους συναδέλφους του. Άκουσα, που λέτε, κάποιες τρομερές προφητείες για το μέλλον της Γης, αλλά και ολόκληρου του Σύμπαντος (οι επιστήμονες τις αποκαλούν θεωρίες). Λέγανε, λοιπόν, ότι κάποτε, μετά δισεκατομμύρια χρόνια, ο Ήλιος θα φουσκώσει και θα «καταπιεί» τη Γη και τους κοντινούς πλανήτες. Μετά όμως θα αρχίσει σιγά-σιγά να σβήνει!

»Το πιο συγκλονιστικό όμως  ήταν αυτό που αφορούσε το μέλλον όλου του Σύμπαντος. Θα θυμάστε ότι δισεκατομμύρια χρόνια πριν γεννηθήκαμε από μια μεγάλη έκρηξη και ότι από τότε το Σύμπαν διαρκώς φουσκώνει, διαστέλλεται όπως λένε, οι γαλαξίες απομακρύνονται μεταξύ τους. Για το τι θα επακολουθήσει όμως υπήρχαν διαφωνίες μεταξύ τους. Κάποιοι υποστήριζαν ότι η διαστολή θα συνεχίσει επ’ άπειρον. Κάποιοι άλλοι ότι κάποτε θα σταματήσει και θα αρχίσει συστολή, λόγω βαρυτικής έλξης, μέχρι να ξαναμαζευτεί όλη η ύλη του Σύμπαντος πάλι σε ένα σημείο. Μερικοί μάλιστα ισχυρίζονται ότι θα ξαναγίνει διαστολή και θα έχουμε αέναους κύκλους διαστολής και συστολής, θα έχουμε όπως λένε ένα παλλόμενο Σύμπαν. Πολλοί ήταν επιφυλακτικοί. Λέγανε ότι το αποτέλεσμα εξαρτάται από τη μέση πυκνότητα του Σύμπαντος. Αν είναι μεγαλύτερη από ένα όριο, θα νικήσει η βαρύτητα και θα έχουμε συστολή. Όμως επειδή δεν ξέρουμε με ακρίβεια την τιμή της, δεν μπορούμε να αποφανθούμε με βεβαιότητα για το τι θα επακολουθήσει. Οι περισσότεροι όμως λέγανε ότι θα συνεχίζει η διαστολή».

Ακούσαμε και μια περιπέτεια που είχε ένα άλλο πρωτόνιο που ήταν στην παρέα μας.

«Κάποτε υπήρξα … πειραματόζωο. Οι άνθρωποι με φυλάκισαν, μαζί με άλλα πρωτόνια, σε ένα δοχείο. Μετά μας βάλανε σε ένα τεράστιο κυκλικό τούνελ με περιφέρεια 27 χιλιομέτρων, όπου μας αναγκάσανε να τρέχουμε όλο και πιο γρήγορα. Αυτό έγινε, όπως λέγανε, με ένα ηλεκτρικό πεδίο, ενώ ένα μαγνητικό πεδίο μας ανάγκαζε να κάνουμε κύκλους μέσα στη στοά. Αυτό το μέρος το λέγανε επιταχυντή και ήταν κάπου κοντά στη Γενεύη. Ύστερα μας ρίξανε πάνω σε κάποιους πυρήνες ατόμων. Οι πυρήνες των ατόμων αντιπαθούν εμάς τα πρωτόνια, καθώς και άλλους πυρήνες, και προσπαθούν, έτσι και κάνουμε να τους πλησιάσουμε, να μας διώξουν. Αυτό το λένε οι φυσικοί ηλεκτρική άπωση. Όταν όμως έχουμε πολύ μεγάλη ταχύτητα, δεν προλαβαίνουν να μας διώξουν και έτσι πλησιάζουμε. Τότε όμως τα πράγματα αλλάζουν. Ο πυρήνας τώρα θέλει να μας «ρουφήξει». Οι φυσικοί λένε ότι επιδρούν πάνω μας πυρηνικές ελκτικές δυνάμεις πολύ ισχυρές, που εκδηλώνονται μόνο όταν πλησιάζουμε πολύ τον πυρήνα. Γι’ αυτό οι φυσικοί προηγουμένως μας επιταχύνουν, όπως λένε στην επιστημονική γλώσσα. Έτσι, όσα πρωτόνια πέφτανε πάνω τους, τα «καταπίνανε» οι πυρήνες. Τότε όμως γινόταν μια αναστάτωση στους πυρήνες, ώστε τελικά σπάζανε σε κομμάτια. Αυτό το λέγανε πυρηνική αντίδραση.

Να σας πω ότι πειράματα τέτοιου είδους, όπου βάζουνε να συγκρουστούν σωματίδια, που προηγουμένως τα επιταχύνανε, πολύ το συνηθίζουν οι φυσικοί. Να σας πω γιατί. Αν θέλετε να μάθετε τι έχει μέσα ένα καρύδι, πρέπει να το σπάσετε. Για να το πετύχετε πρέπει να το χτυπήσετε, π.χ. με ένα σφυρί που πέφτει πάνω του με μεγάλη ταχύτητα. Αυτό το ξέρουν και οι μαϊμούδες! Με μια πέτρα χτυπάνε μια καρύδα ή αφήνουν απ’ τα κλαδιά του δένδρου όπου βρίσκονται καρύδες που, πέφτοντας στη γη με μεγάλη ταχύτητα, σπάνε. Έτσι και οι φυσικοί, για να μάθουν ποια είναι τα μικρότερα συστατικά της ύλης, βάζουν να συγκρουστούν σωματίδια με πολύ μεγάλες ταχύτητες. Τέτοιες δουλειές γίνονται συχνά στο CERN, όπως λέγεται το μέρος που σας είπα κοντά στη Γενεύη.

»Να επιστρέψω όμως στην δική μου περιπέτεια. Οι πυρήνες, όπου μας ρίξανε, λεγότανε πυρήνες λιθίου. Αφού «κατάπιαν» κάποιους συντρόφους μου, «έσκασαν» και γίνανε δύο κομμάτια, που το καθένα τους ήταν πυρήνας ηλίου. Ακούστηκε ότι αυτή ήταν η πρώτη τεχνητή πυρηνική αντίδραση με τεχνητά επιταχυνόμενα βλήματα, όπως μας αποκαλούσαν.  Μερικά πρωτόνια όμως, όπως και ‘γώ, γλιτώσαμε. Δεν πέσαμε πάνω σε πυρήνες και δραπετεύσαμε. Πολύ φοβήθηκα την πυρηνική αντίδραση. Πήρα μια τρομάρα!»  

Ένας πυρήνας οξυγόνου πετάχτηκε και είπε:

«Εγώ αντιθέτως οφείλω την ζωή μου σε μια πυρηνική αντίδραση. Είμαι πολύ νεαρός. Γεννήθηκα όταν κάποιοι φυσικοί ρίξανε πάνω σε πυρήνα αζώτου ακτίνες α. Τότε τα προηγούμενα μεταμορφωθήκανε σε ένα πρωτόνιο και εμένα. Είπανε ότι αυτή ήταν η πρώτη τεχνητή μεταστοιχείωση, δηλ. το άζωτο «μετεμψυχώθηκε» σε μένα, το οξυγόνο, και την έκανε κάποιος Rutherford το 1919».

«Τι είναι αυτές οι ακτίνες α;» ρώτησα.

«Υπάρχουν κάποιοι πυρήνες πολύ βαρείς, μ’ άλλα λόγια έχουν πολλά πρωτόνια και νετρόνια, ώστε οι πυρηνικές δυνάμεις δεν μπορούν να τα συγκρατήσουν όλα μαζί  και έτσι «σπάζουν». Γίνεται κάτι σαν έκρηξη, εκτοξεύονται από τον πυρήνα κάποια σωματίδια, όπως π.χ. πυρήνες ηλίου, με μεγάλη ταχύτητα, που λέγονται ακτίνες α. Ο υπόλοιπος πυρήνας είναι λίγο ελαφρότερος και, καθώς έχει αλλάξει σύσταση, είναι πλέον άλλος πυρήνας, π.χ. ένας πυρήνας ραδίου μετατρέπεται σε πυρήνα ραδονίου. Το φαινόμενο αυτό λέγεται ραδιενέργεια. Υπάρχουν και άλλου είδους ακτίνες που βγαίνουν από ραδιενεργούς πυρήνες, όπως οι ακτίνες β και γ. Να μη σας πω όμως περισσότερα και σας ζαλίσω. Μόνο να τονίσω ότι αυτές οι ακτίνες είναι επικίνδυνες για τους ανθρώπους».

Ένας άλλος πυρήνας άνθρακα στη συνέχεια πήρε τον λόγο:

«Και ‘γω γεννήθηκα κατά μια πυρηνική αντίδραση. Αυτή όμως δεν την προκαλέσανε φυσικοί, γίνεται στη φύση, όπως λέμε. Να σας διηγηθώ την ιστορία μου.

»Πρώτα όμως να σας πω ότι δεν είμαι ένας συνηθισμένος πυρήνας άνθρακα. Έχω την ιδιαιτερότητα να έχω δύο παραπάνω νετρόνια απ’ ότι ο κοινός άνθρακας και, επειδή έχω 6 πρωτόνια και 8 νετρόνια, συνολικά 14 σωματίδια, με λένε ραδιενεργό ισότοπο άνθρακα-14. Εξ αίτίας  αυτού προβλέπεται να μη ζήσω πολύ. Κάποια στιγμή θα χάσω τα παραπανίσια νετρόνια και θα μεταμορφωθώ σε συνηθισμένο άνθρακα, άνθρακα-12, όπως λέμε. Αυτό το λένε ραδιενέργεια, όπως είπαμε και πριν».

«Να διακόψω», ακούστηκε ο προηγούμενος πυρήνας οξυγόνου, «και ‘γω είμαι ραδιενεργό ισότοπο οξυγόνου, το οξυγόνο-17, έχω ένα νετρόνιο παραπάνω».

Και ο πυρήνας άνθρακα συνέχισε:

«Γι’ αυτό κάποτε με συνέλαβαν οι άνθρωποι μαζί με άλλους συντρόφους μου, όταν ήμουν μέρος ενός παλαιού ξύλινου αρχαιολογικού ευρήματος, που ήταν εκτεθειμένο σε ένα αρχαιολογικό μουσείο. Λέγανε ότι ήθελαν να κάνουν ραδιοχρονολόγηση, δηλ. να βρουν την ηλικία του ξύλου, πότε έζησε το δέντρο απ’ όπου έκοψαν το ξύλο. Το ποσοστό του άνθρακα-14 που υπάρχει στο διοξείδιο του άνθρακα της ατμόσφαιρας, και επομένως σε ένα φυτό που ζει ακόμη, αφού τον παίρνει από αυτήν, μένει σταθερό, γιατί όσος άνθρακας διασπάται, τόσος και παράγεται από πυρηνικές αντιδράσεις. Ένα κομμένο ξύλο όμως παύει να παίρνει άνθρακα από την ατμόσφαιρα, οπότε η ποσότητα του άνθρακα-14 που περιέχει όλο και λιγοστεύει. Μετρούσαν λοιπόν πόσοι πυρήνες άνθρακα-14 διασπώνταν στο λεπτό. Δεν είναι γνωστό πότε θα διασπαστεί ένα ραδιενεργός πυρήνας, όπως δεν ξέρουμε πότε θα πεθάνει ένας άνθρωπος ή ένα ζώο. Όμως ξέρουμε ότι όλα τα ζώα δεν ζουν τα ίδια χρόνια, π.χ. ο σκύλος ζει λιγότερο από μια χελώνα. Έτσι οι φυσικοί ξέρουν ότι ο άνθρακας-14 «ζει» λιγότερο από το ουράνιο και μάλιστα ξέρουν και τον ρυθμό με τον οποίο γίνονται αυτές οι διασπάσεις (τον λένε νόμο της ραδιενέργειας) και με τις παραπάνω μετρήσεις και βασιζόμενοι στο νόμο της ραδιενέργειας βρήκαν πόσο χρονών ήταν το ξύλινο αντικείμενο. Εγώ δεν είχα πεθάνει κατά το πείραμα και μετά πολλές περιπέτειες βρέθηκα εδώ.

»Αλλά διέκοψα την ιστορία της γέννησής μου. Συνεχίζω. Ένας πυρήνας αζώτου στην ατμόσφαιρα βρέθηκε κοντά σε ένα νετρόνιο. Το «κατάπιε», αλλά τότε χωρίστηκε σε δύο κομμάτια, ένα μικρό, ένα πρωτόνιο, και σε ένα μεγάλο, εμένα τον άνθρακα-14».

«Και πώς βρέθηκε το νετρόνιο εκεί;», ρώτησε το διπλανό μου πρωτόνιο.

«Είναι μεγάλη ιστορία. Από πολύ μακρινούς στη Γη κόσμους ταξιδεύουν διάφορα σωματίδια, πιο συχνά πρωτόνια, που όμως τρέχουν με ασύλληπτη ταχύτητα και έτσι έχουν, όπως λένε, πολύ μεγάλη ενέργεια. Τα λένε κοσμικές ακτίνες. Κάποια που πλησιάζουν τη Γη, μπαίνουν στην ατμόσφαιρά της και, πέφτοντας σε πυρήνες ατόμων της, προκαλούν διάφορες πυρηνικές αντιδράσεις, κατά τις οποίες σχηματίζονται και νετρόνια».

Ένα άλλο πρωτόνιο συνέχισε την κουβέντα:

«Πριν κάποιος ανάφερε το CERN. Λοιπόν πριν λίγο καιρό έτυχε να βρεθώ εκεί κοντά. Κυκλοφορούσαν φήμες ότι το 2008 άρχισε ένα πολύ σπουδαίο πείραμα. Με ενδιέφερε πολύ, γιατί λέγανε ότι από τη διάγνωση που θα κάνουν οι επιστήμονες μπορεί να μάθουν περισσότερα για την μελλοντική μας ζωή. Λένε όμως ότι τα πειράματα αυτά θέλουν πολύ χρόνο για να ολοκληρωθούν, καθώς και ότι τα αποτελέσματα τέτοιων εξετάσεων, στις οποίες μας υποβάλλουν εμάς τα σωματίδια οι φυσικοί, δεν βγαίνουν αμέσως ή σε λίγες μέρες, αλλά θέλουν μακροχρόνια επεξεργασία».

Άκουσα και μια τρομερή ιστορία, που μας διηγήθηκε ένα πρωτόνιο κοσμικών ακτίνων.

«Κάποτε, πολύ μακριά από τη Γη, μια ομάδα πρωτονίων ταξίδευε. Κάποια στιγμή αισθάνθηκαν κάτι να τους τραβάει, χωρίς όμως να βλέπουν τίποτε μπροστά τους. Μερικά πρωτόνια της ομάδας εξαφανίστηκαν. Είπαν ότι τους «κατάπιε» μια μαύρη τρύπα που πέρασαν κοντά της. Μερικά όμως που ήταν πιο μακριά από την μαύρη τρύπα γλίτωσαν, αφού στο μεταξύ η τροχιά τους άλλαξε πολύ από την επίδραση της μαύρης τρύπας».

«Και τι είναι αυτή η μαύρη τρύπα;» ρώτησα.

«Ένα σώμα στο διάστημα με τόσο ισχυρό βαρυτικό πεδίο, που δεν αφήνει ούτε το φως να βγει έξω, γι’ αυτό και δεν φαίνεται, αντιθέτως ό,τι την πλησιάζει το τραβάει και γλιτωμό δεν έχει».

«Η ιστορία που θα σας διηγηθώ δεν είναι τρομακτική, όπως οι τελευταίες», πήρε τη σκυτάλη το πρωτόνιο ενός οξυγόνου. «Θα σας εξιστορήσω τις δικές μου περιπλανήσεις. Ήμουν κάποτε μέλος ενός μορίου νερού. Οι δύο άλλοι σύντροφοι ήταν δύο άτομα υδρογόνου.

»Βρισκόμασταν μεσ’ τη θάλασσα. Όταν είμασταν κοντά στην επιφάνεια, κάναμε συχνά ένα παιχνίδι. Κουνιόμασταν πάνω – κάτω, όπως κουνιούνται στις κούνιες τα παιδιά. Αυτό το λένε ταλάντωση και στην δική μας περίπτωση και κύμα, καθώς η ταλάντωση προχωρούσε οριζόντια. Κάποτε βρεθήκαμε στον κόλπο του  Μεξικού απ’ όπου περνούσε ένα θαλάσσιο ρεύμα, γνωστό σαν Ρεύμα του Κόλπου (Gulf Stream). Αυτό δεν ήταν κύμα, ήταν σαν ένα τεράστιο ποτάμι μέσα στη θάλασσα. Προχωρούσε σιγά – σιγά και, μετά πολύ καιρό, πλησιάσαμε την Ευρώπη, φθάσαμε μέχρι τις ακτές της Νορβηγίας, και ακόμα πιο βόρεια, ως τον Αρκτικό Ωκεανό. Το «ποτάμι» αυτό ήταν λίγο πιο ζεστό από την γύρω θάλασσα και έτσι έκανε το κλίμα των βόρειων αυτών χωρών πιο ήπιο. Λένε ότι αν δεν υπήρχε το Ρεύμα του Κόλπου, τον χειμώνα θα ήταν όλα τα βόρεια λιμάνια παγωμένα και το κρύο πολύ πιο δυνατό.

»Κάποτε αφήσαμε τη θάλασσα και αρχίσαμε να πετάμε μέσα στην ατμόσφαιρα. Λένε ότι απορροφώντας θερμότητα, συνέβη εξάτμιση του νερού, που έγινε υδρατμός στην ατμόσφαιρα.

»Κάναμε πολλά εναέρια ταξίδια, που τα λένε ανέμους. Βλέπαμε διάφορους τόπους της Γης από ψηλά. Κάποια στιγμή έγινε μεγάλος συνωστισμός υδρατμών. Και τότε αρχίσαμε να πλησιάζουμε πολύ κοντά, ώστε κάναμε μια παρεούλα με άλλα μόρια νερού, που την λέγανε νεφοσταγονίδιο. Γύρω υπήρχαν πολυάριθμα άλλα νεφοσταγονίδια και όλη αυτήν την περιοχή την λέγανε σύννεφο. Καθώς περνούσε η ώρα, προσχωρούσαν και άλλα μόρια στην παρέα-νεφοσταγονίδιο, που όλο και μεγάλωνε, μέχρι που δεν μπορούσε πια να πετάει στον αέρα και άρχισε να πέφτει κάτω. Είμαστε, μ’ άλλα λόγια, σε μια σταγόνα βροχής, που σε λίγο προσγειώθηκε στο έδαφος. Πολλές σταγόνες απορροφηθήκανε απ’ αυτό. Άκουσα αργότερα, όταν συναντηθήκαμε με ένα άλλο μόριο νερού σε μια λίμνη όπου καταλήξαμε, που ήταν κι’ αυτό σε μια σταγόνα βροχής, ότι αυτοί είχαν κάνει στη συνέχεια ένα υπόγειο ταξίδι και τελικά βγήκανε έξω από μια πηγή. Ακόμη άκουσα ότι κάποιοι άλλοι κάνανε το ταξίδι από τον ουρανό στη γη, όχι σε σταγόνα, αλλά σε χαλάζι και άλλοι σε χιονονιφάδα.

»Το δικό μας μόριο κύλησε στο έδαφος, ενώθηκε με πολλά άλλα, κάνοντας ένα ρυάκι, πολλά ρυάκια ενώθηκαν και κάνανε ένα ποταμό. Ταξιδέψαμε αρκετά στον ποταμό, μέχρι που καταλήξαμε στη λίμνη που ανάφερα προηγούμενα. Μείναμε λίγο εκεί και μετά κάναμε μια μεγάλη τσουλήθρα. Πέφταμε-πέφταμε. Ξέρετε τι αστείο που ήταν! Όταν φθάσαμε χαμηλά, βρεθήκαμε μέσα σε ένα μηχάνημα, που το λέγανε στρόβιλο και, με την ορμή που πέφταμε, το κάναμε να γυρίζει. Διαδόθηκε ότι η λίμνη ήταν τεχνητή. Οι άνθρωποι  φτιάξανε ένα φράγμα για να «μαντρώσουνε» το νερό, με αποτέλεσμα να σχηματιστεί αυτή η λίμνη, ώστε να είναι σταθερή η ροή του νερού που βγαίνει και πάει στα μηχανήματα. Ο στρόβιλος ήταν μέρος ενός μεγάλου εργοστασίου, που λεγόταν υδροηλεκτρικό, όπου η ενέργεια που δώσαμε πέφτοντας, τελικά έγινε ηλεκτρικό ρεύμα. Εμάς, αφού δώσαμε την ενέργειά μας, δεν μας χρειαζόταν πια και μας αφήσανε να φύγουμε, αποτελώντας ένα μεγάλο ρεύμα. Το ρεύμα αυτό κατέληγε σε κανάλια, που τα λέγανε αρδευτικά και που διοχετεύανε νερό στα χωράφια μιας πεδιάδας, όπου φύτρωναν οπωροφόρα δέντρα. Φθάσαμε κοντά σε ένα τέτοιο δένδρο. Ήταν μια ροδακινιά. Μας απορρόφησε το έδαφος. Σε λίγο συναντήσαμε κάτι πράγματα, που λεγότανε ρίζες, οι οποίες μας ρούφηξαν, μαζί με άλατα που βρισκότανε στο έδαφος. Βρεθήκαμε μέσα στο δέντρο. Σκαρφαλώσαμε μέσα από κάτι σωλήνες, που τους λένε ξυλώδεις, ή αγγεία, που πηγαίνανε προς τα πάνω, μέχρι τα φύλλα. Φθάσαμε σ’ ένα φύλλο. Ήταν ένα ολόκληρο εργοστάσιο, όπου συμβαίνανε διάφορες μετατροπές. Το δικό μας μόριο δεν το επεξεργάστηκαν. Κάποια στιγμή άνοιξε μια καταπακτή στο κάτω μέρος τους φύλλου, που λεγότανε στόμα, και περάσαμε έξω στην ατμόσφαιρα, σαν υδρατμός. Την διαδικασία αυτή την λένε διαπνοή. Ξαναγίναμε σύννεφο και βροχή και ξαναγυρίσαμε στην θάλασσα. Ο «γύρος» που κάναμε λέγεται κύκλος του νερού».

 

*

 

Τώρα, που γράφω την αυτοβιογραφία μου, κατοικώ σε ένα χαριτωμένο, χαρούμενο  κοριτσάκι και γι’ αυτό είμαι και ‘γω χαρούμενος. Μια και είμαι στα κέφια μου λοιπόν, αποφάσισα να σας διηγηθώ την ιστορία της ζωής μου.